Akt poświadczenia dziedziczenia

Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia stosuje się do spadków otwartych z dniem 1 lipca 1984 r., czyli zgodnie z dyspozycją art. 924 kc dotyczy tylko spadków po osobach zmarłych od wyżej wskazanego dnia. Przyjęcie tej daty jest ściśle związane z funkcjonowaniem rejestru PESEL. Wcześniej otwarte spadki nadal mogą być stwierdzane tylko i wyłącznie w postępowaniu sądowym poprzedzonym stosownym wnioskiem. Stąd jeśli choć jeden ze spadkodawców, po których stwierdzenia spadku chciałaby uzyskać zainteresowana osoba, zmarł przed tą datą, jest wskazane i logicznie uzasadnione przekazać całość sprawy kognicji sądu: wszcząć w sądzie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.

Notariusze mają uprawnienie do wydawania aktów poświadczenia dziedziczenia ustawowego i testamentowego, jednak z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych, prawo do wykonywania czynności związanych z otwarciem i ogłoszeniem testamentu oraz sporządzaniem zaświadczeń o powołaniu wykonawcy. Przy tym poświadczenie dziedziczenia sporządzone przez notariusza ma taką samą moc prawną, jak sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, jednak może być wydane jedynie w sprawach bezspornych. Jeśli między osobami, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy (zarówno testamentowi, jak i ustawowi) nie będzie zgody, a także gdy w rachubę będzie wchodzić dziedziczenie na podstawie tzw. testamentów szczególnych (np. ustnego), prawo do spadku nadal może stwierdzać wyłącznie sąd. Oczywiście także w sprawach bezspornych jest możliwe uzyskanie sądowego stwierdzenia nabycia spadku, zaś skorzystanie z pomocy notariusza jest jedynie dodatkową możliwością daną do wyboru zainteresowanym osobom.

Różnica polega na tym, że zgodnie z art. 1025 kc sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę w postanowieniu, zaś notariusz co do zasady sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Równocześnie domniemuje się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą, przy czym przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Sposób procedowania w obu sprawach wykazuje różnice, jednak ich cel jest taki sam – wskazanie zgodnie z wolą spadkodawcy kręgu spadkobierców.

Trzeba przy tym zauważyć, że sąd jest władny uchylić zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, a także w przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku. W każdym przypadku uchylenia zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia sąd zawiadamia o tym notariusza, który sporządził uchylony akt, przesyłając mu odpis wydanego orzeczenia.

Jest bardzo istotne, że względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia nie tylko sądowym stwierdzeniem nabycia spadku, ale także właśnie zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Oczywiście skuteczne uzyskanie jednego z tych dokumentów faktycznie uniemożliwia i także czyni zbędnym uzyskanie drugiego z nich.

Należy dodać, że akt poświadczenia dziedziczenia ma, podobnie jak akt notarialny, charakter solenny. Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, jak wyżej wskazano, tylko w sytuacjach niespornych. Równocześnie zgodność między uczestnikami czynności (wszystkimi spadkobiercami zarówno ustawowymi, jak i testamentowymi) musi obejmować wszystkie elementy poświadczenia dziedziczenia, a więc zarówno krąg spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia, tytuł dziedziczenia, jak i wysokość udziałów przypadających poszczególnym spadkobiercom. Ta niesporność przejawia się formalnie poprzez złożenie zgodnego w każdym z wyżej wskazanych aspektach żądania o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia oraz podpisanie przez wszystkich uczestników postępowania sporządzonego przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Przed sporządzeniem aktu poświadczenia dziedziczenia notariusz spisuje protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Do protokołu notariusz załącza: odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, projekt protokołu dziedziczenia oraz protokoły obejmujące oświadczenia o wyrażeniu zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z jego projektem, o ile zostały sporządzone lub spisane oraz inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku. Następnie po spisaniu protokołu dziedziczenia, a tym samym ustaleniu wszelkich koniecznych do potwierdzenia dziedziczenia okoliczności, które oczywiście muszą być niesporne, notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, ale tylko jeżeli nie ma wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej, treści właściwego prawa obcego, osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku. Notariusz ma możliwość odmowy sporządzenia aktu poświadczenia w sytuacji gdy nie ma spełnionych przesłanek jego wydania albo gdy zachodzą przewidziane prawem przeszkody, to na nim spoczywa obowiązek oceny istniejących okoliczności. Natomiast w postępowaniu sądowym nie ma możliwości spotkania się z odmową wydania postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, o ile nie zachodzą braki formalne wniosku i nie istnieje inne wcześniejsze postanowienie.

Warto przy tym także pamiętać o dyspozycji art. 679 kpc, zgodnie z którym dowód, że osoba, która już uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem tamtego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, na którą nie mógł się powołać w tamtym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność. To postępowanie ma już charakter stricte sądowy.