Wrześniowa nowelizacja kpc

Już za tydzień, tj. 8 września 2016 r., wejdzie w życie zasadnicza część nowelizacji prawa cywilnego zawarta w Ustawie z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. W artykule pt. Cyfrowa rewolucja w prawie cywilnym zająłem się materialnoprawnymi konsekwencjami tych zmian (w szczególności wprowadzeniem formy dokumentowej), obecnie skupię się na zmianach w Kodeksie postępowania cywilnego. Zmiany te mają głównie na celu zwiększenie efektywności i szybkości postępowania rozpoznawczego oraz postępowania egzekucyjnego. Ze względu na obszerność nowelizacji zajmę się jedynie najistotniejszymi, w mej ocenie, zmianami.

Szerokie rozumienie pojęcia dokumentu – pominięcie koniecznych dotychczas elementów dokumentu takich jak podpis lub utrwalenie jego treści na piśmie, związane z rozwojem elektronicznych środków wymiany informacji – wymusiło zmiany w procedurze cywilnej. Ustawodawca wychodząc z założenia, że współczesna technika pozwala na sporządzanie dokumentów w innej postaci niż tekst składający się z liter alfabetu ułożonych według reguł językowych (np. jedynie w formie obrazu lub dźwięku) musiał z konieczności dokonać nowelizacji przepisów procesowych – w szczególności dotyczących postępowania dowodowego. Do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono rozróżnienie na dokumenty zawierające tekst, czyli sporządzone za pomocą znaków alfabetu i reguł językowych, oraz inne dokumenty. Do tych pierwszych znajdą zastosowanie przepisy art. 243¹ kpc i nast., natomiast pozostałych dotyczy znowelizowany art. 308 kpc, zgodnie z którym

dowody z innych dokumentów niż wymienione w art. 243¹ kpc, w szczególności zawierających zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku, sąd przeprowadza, stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów.

Tym samym dowód z dokumentu zawierającego zarówno tekst, jak i dźwięk albo obraz i dźwięk będzie przeprowadzany na podstawie art. 244 kpc i nast. (w zakresie treści stanowiącej tekst) i art. 308 kpc (w pozostałym zakresie, stosując przepisy o oględzinach).

Warto przy tym podkreślić, iż w świetle definicji dokumentu (we wprowadzanym art. 77² kc), należy przyjąć, że podpis złożony na dokumencie prywatnym pozwala jedynie na ustalenie osoby, od której pochodzi oświadczenie zawarte w dokumencie, nie jest natomiast jego koniecznym elementem. Przy tym ustalenia autora oświadczenia można dokonać nie tylko przez analizę podpisu własnoręcznego, ale także innymi sposobami. W związku z tym znowelizowany został art. 245 kpc rozszerzając domniemanie „złożenia oświadczenia o treści zawartej w dokumencie” także na dokumenty sporządzone w formie elektronicznej. Jak wskazano w uzasadnieniu nowelizacji

Wprowadzenie możliwości posługiwania się dokumentami sporządzonymi w postaci innej niż papierowa powoduje konieczność zmiany regulacji dotyczącej badania ich prawdziwości. Po wejściu w życie nowelizacji badanie to będzie dotyczyło nie tylko „pisma” (czyli dokumentów w postaci tradycyjnej), ale także dokumentów sporządzonych w postaci elektronicznej. Z tego względu badanie prawdziwości dokumentu będzie w szerszym zakresie niż obecnie wymagało udziału biegłych sądowych. Powyższe uzasadnia zmianę treści art. 254 kpc.

Możliwość sporządzenia dokumentów w postaci elektronicznej, spowodowała też konieczność umożliwienia sądowi nakazania wystawcy dokumentu udostępnienia nośnika danych, na którym dany dokument został zapisany. Materiał ten zostanie następnie poddany ocenie biegłego.

Istotna zmianą wpływającą na przyśpieszenie postępowania ma być ogólne umożliwienie sądowi uproszczonego trybu wzywania stron, świadków, biegłych lub innych osób na posiedzenie (art. 149¹ kpc), nie tylko jak dotychczas w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych oraz w postępowaniu uproszczonym. Warunkiem skuteczności tego wezwania będzie brak wątpliwości, że wezwanie doszło do wiadomości adresata.

Kolejną ważną zmianą jest wprowadzenie regulacji art. 148¹ kpc umożliwiającej całościowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym, o ile strona w pierwszym piśmie procesowym nie złożono wniosku o przeprowadzenie rozprawy. Taka regulacja powinna wydatnie skrócić postępowanie sądowe. Sąd będzie bowiem mógł rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uzna powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Podobna regulacja znajduje się w, obecnie obowiązującym w postępowaniu uproszczonym w zakresie rozpoznania apelacji, art. 505¹⁰ §2 kpc. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu,

proponowana regulacja będzie wprawdzie wyjątkiem od zasady jawności i kontradyktoryjności procesu cywilnego, ale będzie realizowała zasadę szybkości (rozpoznania sprawy bez zbędnej zwłoki), gdyż przyczyni się do usprawnienia postępowania w tych sprawach, w których sąd dojdzie do przekonania, że nie jest potrzebne przeprowadzenie rozprawy.

Inną zmianą wpływającą na przyśpieszenie postępowania sądowego jest nowelizacja przepisu art. 50 §3 kpc. Dotychczas sędzia w stosunku do którego złożono wniosek o wyłączenie (niezależnie od treści jego uzasadnienia) mógł do momentu jego rozstrzygnięcia spełniać jedynie czynności niecierpiące zwłoki. Nowelizacja umożliwi sędziemu, którego dotyczy wniosek o wyłączenie, podejmowanie – aż do czasu rozstrzygnięcia tego wniosku – dalszych czynności procesowych, z wyjątkiem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie. „Uwzględniając wniosek o wyłączenie sędziego, sąd zniesie postępowanie w części obejmującej udział tego sędziego po złożeniu wniosku, chyba że były to czynności niecierpiące zwłoki” (dodany art. 52 §3). Zdaniem projektodawców takie rozwiązanie winno wyeliminować zjawisko wykorzystywania przez strony wniosku o wyłączenie sędziego do przedłużania postępowania, szczególnie w świetle tego, że praktyka wskazuje na stosunkowo niewielka liczbę uwzględnianych wniosków w tym zakresie.

Także w celu przyśpieszenia rozpoznawania spraw (poprzez odciążenie w tym zakresie sędziów) jest wskazanie, iż wszystkie czynności w postępowaniu upominawczym może wykonywać referendarz sądowy. Konsekwencją tej zmiany jest uchylenie przepisu art. 353¹ §2 kpc. Podobnie też w sprawach depozytowych (oprócz spraw o stwierdzenie likwidacji niepodjętego depozytu) wszelkie czynności będzie mógł wykonywać referendarz sądowy (art. 509¹ §4 kpc).

Wreszcie, żeby ułatwić prowadzenie procesu „na odległość”, w art. 151 kpc dodano §2 w brzmieniu:

Przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość. W takim przypadku uczestnicy postępowania mogą brać udział w posiedzeniu sądowym, gdy przebywają w budynku innego sądu, i dokonywać tam czynności procesowych, a przebieg czynności procesowych transmituje się z sali sądowej sądu prowadzącego postępowanie do miejsca pobytu uczestników postępowania oraz z miejsca pobytu uczestników postępowania do sali sądowej sądu prowadzącego postępowanie

Nowelizacja przewiduje też cały szereg przepisów związanych z wnoszeniem pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, dotyczących elektronicznego postępowania upominawczego, a także informatyzacji postępowania egzekucyjnego.

W ramach postępowania egzekucyjnego zostaje rozszerzona możliwość korzystania z drogi elektronicznej i doręczeń elektronicznych. Nowelizowany przepis art. 760 kpc wskazuje, że przepisy szczególne mogą przewidywać, iż pisma (wnioski i oświadczenia) mogą być składane wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Chodzi tu, między innymi, o przepisy dotyczące licytacji elektronicznej i zajęcia rachunku bankowego. Przepis ten pozwala również na dokonanie wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (podobnie jak w postępowaniu rozpoznawczym).

Wprowadzane przepisy art. 879¹ i nast. kpc (rozdział 3) przewidują tzw. licytację elektroniczną. Nowe regulacje, zawarte w tym rozdziale, zmierzają do zwiększenia efektywności sprzedaży zajętych ruchomości, przy jednoczesnym zachowaniu gwarancji procesowych. Do licytacji elektronicznej znajdą zastosowanie przepisy o zwykłej („tradycyjnej”) licytacji, z zastrzeżeniem zmian. Licytacja elektroniczna będzie przeprowadzana na wniosek wierzyciela, zgłoszony przed wyznaczeniem terminu licytacji lub wraz z wnioskiem o wyznaczenie terminu drugiej licytacji. Będzie ona dopuszczalna tylko wtedy, gdy zajęte ruchomości zostały oddane pod dozór osobie innej niż dłużnik. Warunek ten jest uzasadniony potrzebą ochrony interesów nabywcy licytacyjnego przed takimi działaniami dłużnika, które mogłyby uniemożliwić lub utrudnić wydanie sprzedanej rzeczy. Sprzedaż w drodze licytacji elektronicznej będzie dokonywana za pośrednictwem dedykowanego systemu teleinformatycznego obsługującego takie licytacje. Dostęp do niego będzie zapewniony w każdym sądzie rejonowym. Obwieszczenia o e-licytacji komornik będzie zamieszczał także w tym systemie. Przystępujący do przetargu będzie mógł złożyć rękojmię za pośrednictwem systemu albo bezpośrednio komornikowi, który potwierdzi ten fakt w systemie teleinformatycznym. Licytacja będzie trwała co najmniej siedem dni. Komornik udzieli przybicia w systemie teleinformatycznym natychmiast po zakończeniu licytacji tej osobie, która w chwili zakończenia licytacji zaofiarowała najwyższą cenę. Również zawiadomienie o przybiciu będzie doręczane licytantom za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Zgodnie zaś z nowelizowanym art. 879⁹ kpc, nabywca będzie zobligowany uiścić cenę nabycia w dniu następnym po doręczeniu zawiadomienia o przybiciu do godziny zamknięcia kancelarii komorniczej lub na rachunek bankowy komornika do godziny osiemnastej dnia następnego. W razie nieuiszczenia tej ceny, komornik wyznaczy ponowną licytację na warunkach pierwszej. E-licytacja ruchomości znacznie przyśpieszy postępowanie egzekucyjne. Przy tym unormowanie sposobu jej przeprowadzenia zdaje się zbliżać ją do procedur już istniejących w komercyjnych portalach sprzedażowych, tym samym też i grono zainteresowanych udziałem w takiej licytacji winno ulec zwiększeniu.

Analizując zmiany w postępowaniu egzekucyjnym warto też wskazać na dodany, ustawą z 10 lipca 2015 r., §5 do art. 767 kpc Obecnie skarga na czynności komornika wnoszona jest bezpośrednio sądu, tymczasem po wejściu w życie nowelizowanego przepisu będzie ona wnoszona do sądu ale za pośrednictwem komornika, który dokonał zaskarżonej czynności. Jeżeli komornik uzna skargę za uzasadnioną w całości, to będzie mógł ją w terminie 3 dni uwzględnić, co zwolni go z obowiązku przekazania jej do sądu. W sytuacji gdyby skargi nie uwzględnił, zmuszony będzie sporządzić uzasadnienie zaskarżonej czynności albo przyczyn jej zaniechania – o ile nie miało to dotąd miejsca – i skargę wraz z aktami sprawy przekazać do właściwego sądu.

Jak wskazałem na wstępie, ze względu na obszerność i wielozakresowość nowelizacji, nie jest możliwym w krótkim opracowaniu przedstawienie wszelkich zmian wprowadzanych Ustawą z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Bez wątpienia jednak nowelizacja ta ma znaczenie przełomowe dla wykorzystania nowych technologii w procesie cywilnym oraz postępowaniu egzekucyjnym.